سلامت روان، فرزند ناتنی نظام سلامت باید و نبایدهای وزارت بهداشت
به گزارش کادایف، سلامت روان جامعه تحت تأثیر مسائل مختلف می تواند گرفتار مشکل شود، اما نمی توان اظهار داشت که وضعیت بیماری های روانی در کشور ما با سایر کشورها متفاوت می باشد و در این حوزه دو نکته مهم باید مد نظر نظام سلامت قرار بگیرد که شامل ارتقای سواد سلامت جامعه و برنامه ریزی بر مبنای نیازهای روز است.
انگ های اجتماعی در رابطه با اختلال روانی در ایران و جهان وجود دارد؛ اما با قاطعیت میتوان اظهار داشت که سواد سلامت مردم در رابطه با اختلال های روانی پایین است و به صورت مثال نمی دانند در صورت بروز چه علائمی و چه شرایطی باید به روانشناس رجوع نماییم. هرچند بعد از دوران کرونا به سبب بروز اضطراب ها و تشدید اختلال های روانی در افراد، تا حدودی انگ رفتن به روان شناس از بین رفت، اما همچنان بخش بزرگی از جامعه چنین نیازی در خود حس نمی کنند.
از طرفی مبحث ارتقای سواد سلامت هم باید در دستور کار نظام سلامت قرار بگیرد و رسانه ها، صداوسیما و بیلبوردهای شهری و غیره باید به آموزش در حوزه سلامت روان کمک کنند؛ اما آیا چنین چیزی را مشاهده می کنید؟ آیا روی بیلبوردهای شهری یا در و دیوار مترو، خبری از عبارت های کوتاه و کمک کننده در حوزه سلامت روان است؟
کدام اختلال های روانی بیشتر مشاهده می شوند؟
نازنین آهنگری «دکترای روان شناسی بالینی» در پاسخ به پژوهشگر ایرنا در رابطه با وضعیت سلامت روان در کشور می گوید: کار ارزشمندی در سال ۱۳۷۸ توسط دکتر نوربالا در زمینه بررسی سلامت روان ایرانی ها انجام شد و از آن زمان تابحال تغییر چندانی از نظر آمار مشاهده نمی شود؛ بر این اساس، شیوع اختلال های روانی در زنان حدود ۲۵ درصد و ۱۴ درصد در آقایان است و این نشان داده است که زنان با عنایت به نقش های مهمی که در جامعه دارند، نیازمند رسیدگی و توجه بیشتری هستند. از نظر شیوع اختلال روانی بر مبنای محل سکونت هم روستاها آمار بیشتری دارند که شامل ۲۱ درصد در روستا و ۲۰ درصد در شهرها است.
وی ادامه می دهد: بر مبنای سن هم در سنین بین ۲۵ تا ۴۴ سال که سن فعالیت اجتماعی و اقتصادی افراد است، میزان شیوع اختلال روانی بیشتر است و پس از آن هم محدوده ۱۵ تا ۲۴ سال که سنین فعال در تحصیلات و ورود به جامعه است، میزان شیوع بیشتر مشاهده می شود.
شیوع اختلال های روانی در زنان حدود ۲۵ درصد و ۱۴ درصد در آقایان است و این نشان داده است که زنان با عنایت به نقش های مهمی که در جامعه دارند، نیازمند رسیدگی و توجه بیشتری هستند
آهنگری ضمن اشاره به تأثیر تحصیلات در بروز اختلال های روانی می گوید: از نظر سواد و تحصیلات هم بر مبنای آمارها، ۱۲.۸ درصد اختلال های روانی در افراد بی سواد وجود دارد. همینطور در مشاغلی مانند روان پزشکی، روان شناسی، مددکاری و پزشکی هم بهتر است پیش از ورود افراد به این شغل ها، آمادگی های شخصیتی و روان شناسی بررسی شود؛ چونکه بعد از ورود به این شغل ها، به سبب اضطراب های فراوان شغلی، توان افراد برای ادامه کار گرفته می شود.
دکترای روانشناسی بالینی در پاسخ به این سؤال که چه نوع اختلال هایی بیشتر در افراد مشاهده می شود هم می گوید: بیشترین اختلال هایی که در رجوع کنندگان مشاهده می شود، اختلال های اضطرابی، افسردگی و اعتیاد است. نکته مهم دیگر، تعارض در روابط زوجین است.
وضعیت اختلال های روانی در ایران مانند سایر کشورها است
مریم عباسی نژاد «متخصص روان پزشکی و دستیار فوق تخصصی کودکان و نوجوانان و کارشناس سابق دفتر سلامت روانی، اجتماعی و اعتیاد وزارت بهداشت» هم به پژوهشگر ایرنا می گوید: در مورد شیوع اختلال های روانی باید زاویه دید را اصلاح کنیم؛ بر مبنای پیمایشی که در سال ۱۳۸۹ انجام شد، نزدیک به ۲۵ درصد جامعه مبتلا به اختلال روانی است.
در دیماه ۱۳۹۰ دکتر نوربالا پیمایش دیگری انجام داد که شیوع اختلال در ایران حدود ۳۰ درصد تخمین زده شد. البته از نظر شیوع و توزیع جنسیتی وضعیت اختلال های روانی در ایران مانند سایر کشورها است و در بعضی کشورها میزان شیوع بیشتر یا کمتر تخمین زده می شود. اختلال روانی بیشتر در زنان هم موضوعی جهانی است و به بیولوژی و هورمون های زنانه و فشارهایی است که به زنان وارد می شود.
وی در ادامه در رابطه با شایع ترین اختلال های روانی در مراکز مختلف هم بیان می کند: شایع ترین اختلال ها که در کلینیک ها مشاهده می شود، اختلال اضطرابی و افسردگی است. ولی در مراکز بیمارستانی به صورت مثال بیماران دو قطبی و مانیا و خودکشی مشاهده می شوند. ولی در خیابان ها، بدتنظیمی خلق و فقدان کنترل هیجان مشاهده می شود. ازاین رو باید شایع ترین اختلال های روانی را تفکیک کرد.
مسائل سلامت روان کشورهای درحال توسعه مشابه یکدیگر است. اگر کشوری گرفتار رکود اقتصادی یا افزایش بیکاری باشد، احتمال افزایش اختلال روان وجود دارد؛ اما منظور این نیست که می تواند به شکل انفجاری افزایش پیدا کند. حتی وقتی رشد اقتصادی وجود داشته باشد هم امکان دارد اختلال های روانی افزایش پیدا کند.
شایع ترین اختلال ها که در کلینیک ها مشاهده می شود، اختلال اضطرابی و افسردگی است. ولی در مراکز بیمارستانی به صورت مثال بیماران دو قطبی و مانیا و خودکشی مشاهده می شوند. ولی در خیابان ها، بد تنظیمی خلق و عدم کنترل هیجان مشاهده می شود
متخصص روان پزشکی می گوید: نکته مهم اینکه تحصیل پایین ارتباط بیشتری با شیوع اختلال های روانی دارد. در بیشتر فوتی ها به اقدام کننده به خودکشی، تحصیلات دیپلم و کمتر از دیپلم است. به صورت مثال اگر کشوری گرفتار رکود اقتصادی شده و بیکاری رواج پیدا کرده و خودکشی رخ داده، از طرفی در کشورهایی مانند ایالات متحده آمریکا هم امکان دارد شخص از محل کار خود اخراج شده و خودکشی کند. ازاین رو نمی توان این دو را به یکدیگر ربط داد.
بیشتر آمارها در ارتباط با پیش از دوره کرونا است
عباسی نژاد می گوید: مطالعه های اپیدمیولوژی سلامت روان و خودکشی و بیشتر آمارها در ارتباط با پیش از دوران کرونا است و مطمئن باشید پس از این دوران، میزان اختلال روان در جهان بالا رفته است.
سازمان جهانی بهداشت ادعا می کند که شیب خودکشی در جهان کاهشی شده است. یک وقتی گفته می شد سالی ۸۰۰ هزار نفر به سبب خودکشی فوت می کنند و هم اکنون این عدد ۷۵۰ هزار نفر گفته می شود. وقتی در داده های سازمان جهانی بهداشت بررسی می نماییم، آمار خودکشی درایران کاهشی است.
این نزولی بودن به سبب عرضه آمار نادرست نیست؛ نکته این جاست که سایر کشورهای منطقه اصلا هیچ آماری عرضه نمی دهند و آیا واقعا آمارهای آنها در سازمان جهانی بهداشت درست است؟ ایران یکی از کشورهایی است که داده های در ارتباط با خودکشی را جمع آوری می کند. اگر می گوییم مشکلات سلامت روان در ایران صعودی بوده، یکی از علل اینست که شناسایی درستی انجام شده و در ۷ تا ۸ سال گذشته، شرایط اقتصادی دشوارتر شده و حتی میتوان گفت شرایط تحریم هم موثر است؛ ولی شاید اگر در شرایط تحریم نبودیم هم امکان داشت اختلال روانی در کشور رشد کند.
تاثیر مدرنیته بر رشد اختلال روانی
کارشناس سابق دفتر سلامت روانی، اجتماعی و اعتیاد وزارت بهداشت می گوید: به صورت کلی میتوان گفت با مدرنیته، کاهش ارتباط اجتماعی، تکنولوژی، افزایش رسانه های اجتماعی، اختلال روانی رشد پیدا می کند. ازاین رو دلیل مشاهده بیشتر اختلال های روانی، مسائل جهانی، مسائل خاص کشور و مدرنیته است. این موارد در دیگر بیماری ها مانند دیابت هم وجود دارد. سازمان جهانی بهداشت روش هایی را تعیین کرده و یکی از مهم ترین روش ها، افزایش آگاهی و سرویس ها و خدمات و همینطور کاهش انگ اجتماعی است.
وی ادامه می دهد: یکی از مشکل های ما اینست که به صورت مداوم مشغول آگاه سازی خانواده ها هستیم که به صورت مثال کودک یا نوجوان به روان پزشک رجوع کند و اگر احتیاج به دارو دارد، از دارو استفاده کند؛ بعد مشاهده می نماییم که دارو را قطع کرده و سراغ طب سنتی و دعا نویس رفته اند.
سلامت روان در مقایسه با سایر خدمات، با غفلت روبرو شده است
علی اسدی «دکترای روان شناسی سلامت و معاون سابق دفتر سلامت روان، اجتماعی و اعتیاد وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی» هم به پژوهشگر ایرنا می گوید: اولویت ها در نظام سلامت، آموزش سلامت، آموزش بهداشت محیط، بهداشت مادر و کودک، بیماری ها و غیره است و سلامت روان جزء نهم است. ازاین رو تمرکز روی بیماری ها و بهداشت مادر و کودک بسیار بیشتر است. در دوران طرح تحول سلامت گفته می شد که سلامت روان، فرزند ناتنی نظام سلامت است و هر کجا می خواهد خویش را مطرح کند، سلامت روان را پس می زنند. بطور قطع در زمینه سلامت روان در مقایسه با سایر خدمات پایه، غفلت های زیادی شده است.
وی ادامه می دهد: وقتی طرح تحول سلامت اجرا شد، از آن بعنوان انقلاب دوم سلامت روان در نظام سلامت یاد کردیم؛ انقلاب اول سلامت روان از سال ۱۳۶۴ تا زمانی بود که برنامه های سلامت روان به شکل آزمایشی از شهرضا در استان اصفهان و شهرکرد در استان چهارمحال و بختیاری و سپس در شهرستان ساوجبلاغ در استان تهران اجرا شد. در روستاها هم روی برخی موارد مثل بیماریابی در حوزه سلامت روان تمرکز شده بود. وقتی جمعیت به سمت شهرها آمده بودند، باید سلامت روان در نظام سلامت هم جدی تر گرفته می شد.
اسدی می گوید: حوزه سلامت روان از اجرای طرح تحول سلامت بیشترین استفاده را کرد؛ از همان زمان بود که بیشتر از ۲۰۰۰ نفر کارشناس سلامت روان وارد سیستم شده و خدمات سلامت روان وارد نظام شبکه شهری شد و ۴۰ تا ۴۵ درصد مردم در مناطق شهری امکان دسترسی به خدمات و بسته های سلامت روان را داشتند. ولی پس از آن، غفلت هایی رخ داد و خدمات گسترش پیدا نکرد.
مهمترین اصل در سلامت روان، ارتقای آگاهی است
معاون سابق دفتر سلامت روان، اجتماعی و اعتیاد وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی می گوید: بخشی از این کم توجهی به خدمات سلامت روان به منابع مدیران و برنامه ها بر می گردد؛ مهم ترین اصل در خدمات سلامت روان، ارتقای آگاهی است. افزایش دسترسی مردم به خدمات سلامت روان هم اصل مهم دیگر است. برنامه های بسیار خوبی در سالهای گذشته طراحی شد که یکی از این موارد، جلوگیری از خودکشی بود.
وی ادامه می دهد: وقتی می گوییم برنامه ای در نظام شبکه ادغام شود، یعنی به فرد وابسته نیست و همواره باید اجرا شود. پس از تغییراتی که در وزارت بهداشت اتفاق افتاد، خیلی از برنامه هایی که با رویکرد پیشگیری و ارتقای سواد سلامت مطرح بود، کم و زیاد شد که با فلسفه اصلی سلامت روان در تناقض بود. برنامه هایی که هم اکنون اجرا می شود، نمی تواند رسالت اصلی نظام سلامت و سلامت روان را پوشش بدهد و اگر قرار باشد اقدامی صورت بگیرد، باید برنامه های سلامت روان مجدد ارزیابی شده و مبتنی بر شواهد و نیازهای فعلی جامعه تعریف شود.
برنامه هایی که حالا اجرا می شود، نمی تواند رسالت اصلی نظام سلامت و سلامت روان را پوشش بدهد و اگر قرار باشد اقدامی صورت بگیرد، باید برنامه های سلامت روان مجدد ارزیابی شده و مبتنی بر شواهد و نیازهای فعلی جامعه تعریف شود
اسدی می گوید: وقتی سواد سلامت روان جامعه پایین است، باید به گلوگاه ها برگشت؛ عدم توجه رسانه ها و کم توجهی رسالت نظام آموزشی کشور یعنی مدرسه ها دلیل این پایین بودن سواد سلامت روان است. این زنگ خطر جدی به حساب می آید. وزارت بهداشت و دفتر سلامت روان روی مواردی تمرکز کرده که نیازهای فوری گروه هدف نیستند؛ نه اینکه موارد مناسبی نباشند، اما نیازهای امروز جامعه نیست.
وی ادامه می دهد: روی کدام بیلبورد در پایتخت موضوعی در رابطه با سلامت روان مشاهده می کنید؟ این وظیفه شهرداری است که به این مورد توجه کند و نباید هزینه ای بابت این مورد از وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی دریافت کند و باید نشانه های اختلال روانی به مردم معرفی شود تا در صورت مشاهده این نشانه ها، به متخصص سلامت روان مراجعه نمایند. نگاه بازاری به سلامت و آموزش، اتفاقی است که متاسفانه مشاهده می شود.
جمع بندی
این که بدون پیمایش و بدون در نظر گرفتن اختلال های روانی مختلف در کلینیک های خصوصی یا بیمارستان های روان پزشکی، برنامه هایی از سوی نظام سلامت تدوین شود که مبتنی بر نیازهای جامعه نیست، دردی را دوا نخواهد کرد. بلکه باید وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی در این دوره ابتدا با مشورت استادان حوزه سلامت روان از طیف های مختلف، بازبینی جامع و کاملی نسبت به برنامه های اجرایی در این حوزه داشته باشد و حتی برنامه های ابلاغ گردیده ای که اخیرا با تغییرهایی همراه بوده و چندان ارتباطی با نیاز جامعه نداشته را هم منوط به بازبینی کند.
از طرفی نظام سلامت باید با همکاری بین بخشی در جهت ارتقای سواد سلامت جامعه در حوزه سلامت روان اقدام نماید. در این راه، رسانه ها همانند دوران کرونا می توانند همراهی مناسبی با نظام سلامت داشته باشند؛ اما این به تنهایی کافی نیست و باید حتی در فیلمها و سریال ها هم به مبحث سلامت روان به صورت علمی پرداخت گردد.
هرچند در بعضی سریال ها حضور یک روانشناس مشاهده شده، اما آن قدر اطلاعات نادرست به مخاطب داده می شود که نبودنش بهتر از بودنش است. در واقع اگر مقرر است در فیلم یا سریالی به شکلی به مبحث سلامت روان پرداخت گردد، باید مشاور صاحب صلاحیت در این عرصه حضور داشته باشد تا اطلاعات درستی به مخاطب عرضه و در جهت ارتقای سواد سلامت کمک نماید.
منبع: كادایف
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب